9.3. Tien jaar cultureel-erfgoedconvenants

In 2000 werden de eerste (experimentele) erfgoedconvenants gesloten met de steden Antwerpen, Gent en Brugge.

In uitvoering van deze convenants werden de eerste 3 erfgoedcellen opgericht. Erfgoedcellen beheren zelf geen erfgoed. Hun taak bestaat erin te zorgen voor een duurzaam beheer van het lokale cultureel erfgoed (dat niet in een professionele bewaarinstelling is opgenomen). Zij doen dit door het lokale erfgoed in kaart te brengen, door de personen en organisaties die erfgoed beheren te ondersteunen en door zelf initiatieven te nemen voor een beter beheer en ontsluiting van dit erfgoed.

Uit deze experimentele erfgoedconvenants is een dynamiek ontstaan die leidde tot de decretale verankering en een gestage groei van dit instrument. Anno 2010 zijn 20 erfgoedconvenants gesloten, waarin 92 gemeenten participeren die in totaal 2,8 miljoen inwoners van Vlaanderen en Brussel vertegenwoordigen. Dit betekent dat 22% van de gemeenten bereikt wordt via een cultureel-erfgoedconvenant; deze gemeenten vertegenwoordigen samen 44% van de Vlamingen.

Onderaan deze pagina vindt u drie staafdiagrammen waarin deze evoluties worden getoond:

evolutie aantal convenants
evolutie aantal deelnemende gemeenten
evolutie aantal bereikte inwoners.

Erfgoedconvenants in Vlaanderen

Initieel lag de focus op de grote en middelgrote steden waar de grootste dichtheid aan cultureel erfgoed aanwezig is. Na Antwerpen, Gent en Brugge volgden in 2002 Leuven, Mechelen en Tongeren, in 2003 Brussel (via een convenant met de Vlaamse Gemeenschapscommissie) en in 2004 Ieper en Kortrijk.

Buiten de steden is er ook heel wat cultureel erfgoed aanwezig, zij het in een minder grote dichtheid. Teneinde ook dit erfgoed mee te nemen in dit ondersteuningsbeleid werd het mogelijk voor kleinere gemeenten om via een samenwerkingsverband van meerdere gemeenten ook een erfgoedconvenant te sluiten. In 2005 werd het eerste erfgoedconvenant gesloten met een samenwerkingsverband van 8 gemeenten uit het Waasland. Vanaf dan kwam de nadruk meer en meer te liggen op intergemeentelijke samenwerking. Van de nieuwe 11 convenants, die gesloten werden in de periode 2005–2010, waren er 7 met een intergemeentelijk samenwerkingsverband. De bestaande convenants met centrumsteden worden daarom ook gestimuleerd om uit te breiden naar de omliggende gemeenten – een stap die twee van hen (Ieper en Turnhout) reeds deden.

Bij de opmaak van het Cultureel-erfgoeddecreet van 2008 werd het instrument van de erfgoedconvenants geëvalueerd. Naar aanleiding hiervan werd het toepassingsgebied van de convenants uitgebreid. Waar het convenant initieel enkel gesloten werd voor de werking van de erfgoedcel werd het werkingsgebied nu uitgebreid naar het volledige cultureel-erfgoedbeleid van het lokale bestuur. Dit omvat onder meer ook de (bestaande) ondersteuning van lokale erfgoedactoren. Een logische stap was dan ook dat de Vlaamse overheid de subsidies die zij tot dan toekende aan lokale musea overdroeg aan de convenants. Het lokale bestuur beslist voortaan autonoom binnen haar eigen lokaal cultureel-erfgoedbeleid over welke organisaties ze al dan niet ondersteunt met deze middelen.

Een tweede experimentele uitbreiding is dat lokale besturen ondersteuning kunnen krijgen van de Vlaamse overheid voor de uitbouw van een cultureel-erfgoedforum. Een cultureel-erfgoedforum is een netwerk van organisaties die de complexe verhalen van een stad vertellen. Hiermee wenste men in te spelen op nieuwe ontwikkelingen in het veld waar vanuit de erfgoedcellen een concept werd ontwikkeld waar diverse grote en kleine erfgoedactoren samen de verhalen van de stad vertellen. Tot en met 2014 zijn Antwerpen, Brugge, Gent en de Vlaamse Gemeenschapscommissie de enigen die een subsidie voor dit spoor ontvangen. Het slagen van dit experiment zal bepalen of het instrument uitgebreid kan worden naar andere gemeenten of intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.